Krim, Srbija i međunarodno pravo

Pripajanje Krima Ruskoj Federaciji u Srbiji je izazvalo različite reakcije. U narodu se, bez sumnje, pojavilo određeno zadovoljstvo zbog poniženja i nemoći NATO. Sa druge strane, drugosrbijanska intelektualno-politička elita je požurila da taj događaj protumači kao ''promenu odnosa Rusije prema Kosovu''.[1]

Zaista, Deklaracija o nezavisnosti Krima se u premabuli poziva na savetodavno mišljenje Međunarodnog suda pravde UN (MSP) o proglašenju nezavisnosti takozvanog Kosova iz 2010. godine.[2] Na osnovu te deklaracije održan je referendum 16. marta na Krimu. Nakon toga, predsednik RF Putin i predstavnici Krima i Sevastopolja potpisali su u Moskvi Sporazum o pristupanju Ruskoj Federaciji 18. marta 2014. Tom prilikom, ruski predsednik se, takođe, pozvao na savetodavno mišljenje MSP.[3]

U tom kontekstu, postavlja se pitanje da li je Ruska Federacija promenila svoj stav o nezavisnosti Kosova pozivanjem na savetodavno mišljenje MSP?

Pravno tumačenje ipak pokazuje da RF nije (čak ni defakto) priznala nezavisnost Kosova zato što se pozvala na deo savetodavnog mišljenja MSP.

Sledeće pravne činjenice i tumačenja to pokazuju:

1) Ruski sudija Skotnikov nije glasao za savetodavno mišljenje MSP od 22. jula 2010. godine (10 sudija je glasalo za, četiri protiv).

Skotnikov je naglasio u svom izdvojenom mišljenju da je MSP negirao Rezoluciju 1244 i tako preuzeo političke funkcije SB UN, što je nedopustivo u savremenom međunarodnom poretku.[4] Na taj način, MSP je u savetodavnom mišljenju iz 2010. narušio balans između SB UN, Generalne skupštine i suda propisan Poveljom UN - istakao je Skotnikov. Skotnikov je primetio da je većina sudija MSP 2010. tvrdila da Rezolucija 1244 ne garantuje da je KiM deo Srbije (zato je navodno nezavisnost bila u skladu sa Rezolucijom 1244). To je nesumnjivo bio primer za contradictio in adjecto ili pridavanje nekom pojmu svojstva koje on ne može imati (''hladna vatra'') jer kada se pročita Rezolucija 1244, jasno je da ona tri puta izričito propisuje da je Kosovo deo SRJ.

2) Predstavnici RF su i prilikom usmene rasprave pred MSP 2009. godine u Hagu izneli da je proglašenje nezavisnosti Kosova u suprotnosti sa međunarodnim pravom.

3) U martu 2014. RF i njen predsednik se nisu (u vezi sa pristupanjem Krima RF) pozvali na deo savetodavnog mišljenja MSP koji negira značaj Rezolucije 1244 SB UN.

Naprotiv, RF se pozvala prilikom pristupanja Krima samo na deo savetodavnog mišljenja koje se bavi opštim princima međunarodnog prava u vezi sa proglašavanjem nezavisnost (dakle, fokus je bio na apstraktnom principu samoopredeljenja, a ne na kosovskom konkretnom slučaju). Tačnije, u savetodavnom mišljenju MSP se navodi da su od XVIII veka mnoge države, a posebno bivše kolonije na taj način stekle nezavisnost. U tom kontekstu predsednik RF je u svom obraćanju od 18. marta 2014. upravo istakao sličnost između Deklaracije o nezavisnosti SAD i Deklaracije nezavisnosti Krima (i nije nijednom negirao rezoluciju 1244 SB UN).

Ta distinkcija je ključna u ruskom pravnom tumačenju savetodavnog mišljenja MSP, krimskog slučaja i razlici sa Kosovom.

4) Na prethodan zaključak ukazuje i činjenica da RF nakon 2010. nikada, kao stalna članica SB UN, nije odustala od poštovanja Rezolucije SB UN 1244 koja garantuje srpski suverenitet nad Kosovom i Metohijom.

5) Takođe, RF nikada nije podržala incijative SAD i EU da se ukine ili zanemari Rezolucija SB UN 1244 (najbolji primer za takvo postupanje zapadnih država je Briselski sporazum iz aprila 2014. u kojem nema nijednog pominjanja Rezolucije 1244).

6) Konačno, i ambasador RF u Srbiji Aleksandar Čepurin je izneo 3. aprila 2014. da su sa aspekta međunarodnog prava Kosovo i Krim različiti slučajevi.[5]

Razlike i sličnosti između Krima i Kosova u kontekstu međunarodnog prava i priznatog kontinuiteta RF i Srbije sa SSSR i SRJ

Postoji još nekoliko razlika i sličnosti između Krima i Kosova u kontekstu međunarodnog prava. U poslednjih 500 i više godina Kosovo nikada nije bilo samostalna država. Teritorija Kosova i Metohije je pripadala vekovima ili srpskoj srednjovekovnoj državi, ili Turskoj carevini od 1455. ili konačno novoj srpskoj državi i Jugoslaviji (Saveznoj Republici Jugoslaviji) od 1912. godine.

Sa druge strane, Krim je u poslednjih 500 i više godina (dakle vekovima) pripadao ili Ruskoj imperiji od 1785. godine ili Turskoj carevini od 1475, ili konačno SSSR od 1921. godine (a tek u kratkom istorijskom periodu nakon 1991, od dvadesetak godina, i samostalnoj Ukrajini). Sa druge strane, opštepoznato je u međunarodnom pravu da Ruska Federacija ima priznati međunarodni kontinuitet sa SSSR. Takođe, Srbija ima kontinuitet sa Saveznom Republikom Jugoslavijom nakon 2006. godine (posle odvajanja Crne Gore).

Dakle, u kontekstu pojma kontinuiteta kao međunarodnog statusa države na koji može pretendovati samo jedna država nastala nakon teritorijalnih promena, Krim nesumnjivo pripada RF (kao državi koja je preuzela kontinuitet od SSSR). Takođe, Kosovo i Metohija pripadaju Srbiji kao državi koja je preuzela kontinuitet od Savezne Republike Jugoslavije (u kontekstu prava kontinuiteta i nešto slobodnijeg tumačenja, čak i današnja Turska republika, kao država koja ima priznati kontinuitet sa Turskom carevinom od 1918, ima više prava na Krim i Kosovo nego što to imaju vlasti nelegalne u Kijevu i Prištini).

Poređenje referenduma na Krimu 2014. i proglašenja nezavisnosti u nelegalno izabranoj skupštini Kosovo 2008. godine

Referendum na Krimu od 16. marta 2014. godine je bez ijednog incidenta održan na celoj teritoriji ovog poluostrva, pa i na teritoriji gde žive Tatari (autor ovog teksta se u to i lično uverio). Prema zvaničnim rezultatima, većina glasača (izlaznost je bila 83,1%), njih 1.233.002 ili 96,77% glasalo je za otcepljenje od Ukrajine i pripajanje Ruskoj Federaciji.

Sa druge strane, na Kosovu nikada nije održan referendum o otcepljenju. Srpsko stanovništvo sa severa Kosovo nije čak ni učestvovalo na izborima 2007. za takozvani parlament Kosova (koji je proglasio nezavisnost 2008. godine) i izbori nikada nisu ni održani na teritoriji severa Kosova na kojem je većinsko srpsko stanovništvo.

Tačnije, na teritoriji četiri opštine na severu 2007. nije ubačen nijedan glasački listić ili birališta nisu ni otvarana. Jedini referendum koji je održan je bio onaj na severu Kosova od 14. i 15. februara 2012. godine (glasači su se izjašnjavali o pitanju: „Da li prihvatate institucije takozvane Republike Kosovo?" Tada se oko 99% izjasnilo da ne prihvata, a izlasnost je bila oko 75%).

Pored toga, na izborima održanim na Kosovu 2007. godine je glasalo samo oko 45% glasača.

Pitanje pojma agresije u kontekstu poređenja Krima i Kosova

Najvažniji deo pojma agresije u međunarodnom pravu je oružana akcija.[6] Rusija 2014. nije izvršila agresiju na Krim, jer ruski vojnici nisu ispalili nijedan metak. Takođe, na toj teritoriji su se nalazili u skladu sa međunarodnim ugovorom (Harkovski sporazum).

Sa druge strane, NATO je izvršio oružanu agresiju na Kosovo i SRJ 1999. bez odluke SB UN i postojanja bilo kakvog međunarodnog ugovora koji bi dozvolio 78 dana bombardovanja (uz kršenje međunarodnog humanitarnog prava jer kada se primeni poznata klauzula ruskog pravnika Fjodora Martensa iz vremena Haške konferencije o miru, jasno je da je bombardovanje osiromašenim uranijumom i kasetnim bombama ratni zločin).

NATO je takođe pomagao terorističku OVK na sličan način kao što je pomogao paravojsku u Nikaragvi (što je utvrđeno upravo poznatom presudom MSP u sporu Nikaragva protiv SAD 1986), slao je teroristima na KiM (kao i u Nikaragvi) finansijsku podršku, obučavao ih je, snabdevao oružjem i obaveštajnim podacima. Konačno, uz prisustvo NATO godine 2004. sproveden je pogrom nad Srbima na Kosovu. Ništa slično se nije desilo na Krimu.

Da li revolucionarna vlast u Kijevu nakon 21. februara 2014. ima kontinuitet sa Ukrajinom priznatom 1991?

Prema međunarodnom pravu, da bi se jednoj državi moglo dati priznanje, ona mora da poseduje sledeće atribute državnosti: teritoriju, stanovništvo i stabilnu državnu organizaciju, kao i mogućnost da obezbedi izvršenje međunarodnih ugovornih obaveza.[7] Revolucionarne vlasti u Kijevu nakon otcepljenja Krima, velikih demonstracija na jugoistoku zemlje, pobune "Desnog sektora" u martu 2014. i konačno nepoštovanja dogovora od 21. februara 2014, koji je zaključen uz učešće predstavnika EU, ne ispunjavaju nijedan od ovih uslova koji zahteva međunarodno pravo.

Takođe, za priznanje same vlade u Kijevu, koja je na vlast došla putem revolucije 21. februara 2014, u međunarodnom pravu traži se samo da poseduje stabilnu državnu organizaciju i mogućnost da obezbedi izvršenje međunarodnih ugovornih obaveza. Vlasti u Kijevu ne ispunjavaju ni ta dva uslova za priznanje njihove vlade.

Dakle, ukrajinska država i vlada nakon revolucije od 21. februara 2014. godine ne ispunjavaju nijedan uslov za međunarodno priznanje.

Kada se prethodne činjenice i tumačenja razmotre u kontekstu međunarodnog prava, jasno je da RF nije promenila svoj stav prema suverenitetu Srbije na KiM. Takođe, jasno je i da prema međunarodnom pravu Krim pripada RF, a Kosovo i Metohija Srbiji.