Još malo o nadbiskupu zagrebačkom Vjekoslavu Alojziju Stepincu

Za Hrvate je veoma bitan nadbiskup zagrebački i kardinal Alojzije Stepinac jer mu je namenjeno da bude integrativni kamen u temelju na kome treba da počiva moderna nacija koja će obnoviti nezavisnu Hrvatsku. To se pravda činjenicama o njegovom udelu u pripremama i postojanju Nezavisne Države Hrvatske – u okolnostima kada je, kako je on govorio, važna država a ne politički sistem u njoj!

Za Srbe, nadbiskup je saučesnik u sprovođenju planiranog i ozakonjenog državnog zločina koji se sprovodio radi zatiranja srpskog naroda, koje su počinili pripadnici vojnih postrojbi Nezavisne Države Hrvatske.

Popularizacija u stvaranju kulta nadbiskupovog mučeništva započela je u periodu naglašenog vatikanskog antikomunizma i priprema za novu istočnu politiku koja je trebalo da se okonča rušenjem Sovjetskog Saveza. Ali i u godinama otopljavanja odnosa Vatikana i Jugoslavije, naročito posle pada Aleksandra Rankovića 1966. godine koji je označio početak kraha centralističke države.

Mada još uvek nema dovoljno dostupne relevantne arhivske građe o ulozi jezuite dr Krunoslava Draganovića, naročito posle njegovog dobrovoljnog (i dogovorenog) povratka u Jugoslaviju 1967, moguće je započeti sa slaganjem činjenica o jednom očiglednom procesu dugog trajanja: deklaracija o položaju hrvatskog jezika 1967, Masovni pokret 1971. i konfederalizacija Jugoslavije posle donošenja Ustava 1974. godine. Nekako paralelno teče proces pojačavanja kulta mučeništva kardinala Stepinca koji je okončan njegovim proglašenjem za blaženog, što je 3. oktobra 1998. godine uradio papa Jovan Pavle II na euharistijskom skupu u Mariji Bistrici kod Zagreba.

Blaženstvo, kao prvi stepenik posvećenja, pravdano je nadbiskupovim brigama za Rimokatoličku crkvu u početku komunističke vladavine, naglašavana je njegova vernost papskoj stolici.

Pojedini hrvatski autori, kao nekadašnji pisci hagiografija, pominju da je nadbiskup Stepinac bio protivan predlogu Josipa Broza Tita o udaljavanju od Vatikana. U tom kontekstu naglašavaju njegovu navodnu pretpostavku da će sledeći korak biti popravoslavljenje Hrvata a njihova srbizacija krajnji cilj! Pri tom navode njegove reči: „Ja tu vidim velikosrpstvo i komunizam udružene u istom cilju“. Zanimljivo je u ovom kontekstu podsetiti na propagandu iz vremena Nezavisne Države Hrvatske o srbočetničko-komunističkoj saradnji na ostvarenju zajedničkih ciljeva kao i na savremenu o srbo-četničkom napadu na Hrvatsku zbog njenog odvajanja 1991. godine od Jugoslavije!

Citirane reči pokazuju nadbiskupovo do ludila nerazumno antisrpstvo. Nije shvatao da među Srbima nije bilo nekog ko bi sastavio takav plan u savremenim istorijskim okolnostima – u diktaturi nametnute krivice o velikosrpstvu kao najvećem razarajućem zlu SFR Jugoslavije.

Nadbiskupov odnos prema Srpskoj pravoslavnoj crkvi je prost i u duhu je vatikanske strategije na Balkanu, to jest na prostoru koji je odavno označen kao terra misionis. Prekretnica je usledila posle prigodnih reči pape Pija XI prilikom uručenja kardinalskih znamenja dotadašnjem nunciju u Kraljevini Jugoslaviji Hermenegildu Pelegrinetiju. Taj govor odnosio se na odbačeni Konkordat a objavljen je 17. decembra 1937. u vatikanskom  službenom glasilu Osservatore Romano, nagovestio je buduću kaznu koja će biti izvršena nad srpskim narodom. Bilo je to proročanstvo o zlu koje je ostvareno u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj 1941-1945. godine.

Pomenute papine reči i odlazak u Vatikan 1938. godine bili su povod nadbiskupu zagrebačkom da započne otklon od Hrvatske seljačke stranke i priklanjanje ustaškoj organizaciji Ante Pavelića. Poglavnika su uglavnom podržavali franjevci iz dalmatinskih i hercegovačkih samostana.

Posle formiranja Banovine Hrvatske 26. avgusta 1939, što je označilo federalizaciju Kraljevine Jugoslavije po diktatu britanske balkanske politike, nadbiskup zagrebački i ostali biskupi nisu se oglasili jer su se, na osnovu onoga što je došlo posle 6. aprila 1941. godine, priklonili ekstremnijoj varijanti rešavanja hrvatskog pitanja i u znatno širim granicama.

Nadbiskup Stepinac podržao je Nezavisnu Državu Hrvatsku i preporučio podređenom sveštenstvu da pomogne novu vlast. Pomogao je prijem poglavnika Pavelića kod pape Pija XII u Vatikanu; kao predsednik Biskupskih konferencija učestvovao je u pripremi i donošenju brojnih akata o prekrštavanju pravoslavnih Srba i rimokatolizaciji pojedinih Jevreja (naročito onih koji su bili u porodičnim vezama sa Hrvatima); znao je mnoge činjenice o velikim zločinima nad Srbima i uništenju Srpske pravoslavne crkve (sveštenika, objekata, kulturno-istorijskog blaga); u pismu papi 9. maja 1943. godine pomenuo je 244.000 prekrštenih „grko-iztočnjaka“ i izrazio bojazan o njihovoj sudbini u slučaju da propadne Nezavisne Država Hrvatska...

Ni službeni Vatikan ni nadbiskup zagrebački nisu javno podržali stvaranje Hrvatske pravoslavne crkve proglašene aprila 1942. godine. Ta pseudocrkvena zajednica bila je deo planova pacifikacije srpskog naroda koje su razradili nemački geostratezi. Hrvatska pravoslavna crkva predstavljala je korak u pohrvaćenju ostataka srpskog naroda u toj ustaškoj državi.

U zapisima Diane Budisavljević, Nemice udate za Srbina, o njenim aktivnostima na spašavanju srpske dece iz koncentracionih logora, ostalo je traga o njenim direktnim molbama upućenih nadbiskupu Stepincu za pomoć i njegovom odbijanju. Shvativši sasvim druge mogućnosti o upotrebi mališana – stvaranju savremenih janjičara – nešto kasnije dao je saglasnost da tu siročad smeštaju pod okrilje humanitarne organizacije Karitas i u hrvatskim porodicama. Na filmskim trakama ostalo je zabeleženo da je na Kaptolu lično krstio desetine te dece u prisustvu kuma poglavnika Pavelića. Novi rimokatolici dobili su i nova imena – Antonija i Ante – dok je 10. travanj upisivan kao datum rođenja.

Postoji nekoliko podrobnih izveštaja Bogdana Raškovića, naročitog izaslanika Crvenog krsta iz Beograda, o njegovim razgovorima sa nadbiskupom na Kaptolu u kojima je pravdao svoju nemoć.

Ima tvrđenja da je nadbiskup intervenisao za izvestan broj uhapšenika, ali ne za njihove živote već protiv nehumanih uslova u kojima drže te nesrećnike. Kasnije je pomogao nekolicini zagrebačkih Srba a oni su u međuvremenu pristali da se odreknu imovine u korist države, doduše odlaskom u Srbiju spasili su žive glave.

Intervenisao je i za one Jevreje, koji su uoči primanja rimokatoličanstva svoja bogatstva ostavljali državi.

Nadbiskup je znao za sve aktivnosti Krunoslava Draganovića, bilo da se radilo o njegovom učešću u Ravnateljstvu za ponovu (Ministarstvo privrede), o izradi planova o čišćenju Podrinja (koje je sprovela Crna legija Jure Francetića u prvom polovini 1942) ili Kozare, o kontaktima sa britanskim i američkim obaveštajnim oficirima u Rimu od dolaska u Vatikan 1943. do završetka naročite operacije „pacovski kanali“ 1946. godine. Igrom slučaja, u vremenu kada su i poslednji nacisti i ustaše plovili ka Južnoj Americi, u Zagrebu, na Kaptolu, uhapšen je nadbiskup Stepinac. Danas u Hrvatskoj smatraju da je toga dana započeo njegov križni put koji mora da se okonča proglašenjem za sveca Rimokatoličke crkve.

Prilikom hapšenja od nadbiskupa je oduzet njegov rukom vođeni dnevnik ispisan u pet knjiga. To petoknjižje poslužilo je za osvetljavanje lika i dela nadbiskupa. Tako bi se, na primer, čitanjem određenih delova uočila geopolitika i geostrategija Rimokatoličke crkve. Na primer u belešci učinjenoj po povratku iz Beograda 1934. godine: „Da je više radnika u vinogradu Gospodnjem, i Srbija bi za 20 godina bila katolička“! No, nadbiskup nije bio strateg već izvršilac onog što su pripremili drugi, na primer pomenuti Draganović.

Mada je svojevremeno papa Jovan Pavle II (koji će ostati zapamćen kao saučesnik u rušenju komunizma) nadbiskupa proglasio blaženim, sadašnji papa Frančesko je zaustavio proces, inicirao razgovore sa arhijerejima Srpske pravoslavne crkve. I stekao omrazu kod Hrvata! Imajući u vidu njegove godine i povremene zdravstvene probleme, moguće je pretpostaviti da se posvećenje neće okončati za njegova života.

Posvećenje može da doprinese relativizaciji genocida Nezavisne Države Hrvatske a to bi dovelo spiranja krvi sa ruku znatnog dela pripadnika Rimokatoličke crkve koji su učestvovali u velikom zločinu. (Posvećenje pape Pija XII bi spralo njegovu istorijsku krivicu zbog saradnje sa nacizmom.)

Pri tom se previđa da u svemu tome Jevreji imaju negativno mišljenje. Posebna priča nastala je onog momenta kada je Srpska patrijaršija o svom viđenju slučaja nadbiskupa zagrebačkog i kardinala Alojzija Stepinca upoznala sve pomesne sestrinske pravoslavne crkve.