Beloruska raskršća

Izdavačka kuća UNA PRESS objavila je, u okviru edicije „Narodi sveta“, knjigu istoričara Dragomira Anđelkovića – Istorija Belorusije. Knjiga prati povest Belorusije od doseljavanja Slovena pa sve do početka 2009. godine. Ipak, veći njen deo posvećen je istoriji Belorusije u 20. veku. Jer, specifičnosti beloruskog identiteta u punoj meri su se izrazile u okviru Sovjetskog Saveza, pošto je stvorena beloruska federalna jedinica te velike države, odnosno od kada je Belorusija stekla punu državnost. U tim okolnostima, dobio je veću osobenost, pa i dodatni zamajac, tamošnji kulturni, politički, ekonomski život.

Posebno detaljno autor se posvetio analizi najnovije etape beloruske istorije, od početka 90-ih godina pa do danas. A treba imati u vidu da je ta relativno mala zemlja, po broju stanovnika slična kao Srbija, za manje od dve decenije nezavisnosti postala relevantan faktor na evroazijskoj „šahovskoj tabli“. I da je od države rastrzane ekonomskim i socijalnim problemima, pošto je vlast preuzeo Aleksandar Lukašenko, u roku od deset godina postala jedna od najbogatijih zemalja Istočne Evrope.

Kupovna moć i standard stanovništva povećali su se nekoliko puta. Zemlja je prva među bivšim sovjetskim republikama dostigla nivo Bruto društvenog proizvoda (BDP) iz vremena pre tranzicije, i potom je nastavila da se burno razvoja (po godišnjoj stopi od 6-10%). BDP, posmatran na osnovu pariteta kupovne moći, sada iznosi, prema podacima MMF-a čitavih 11.000 dolara po glavi stanovnika, a od ekonomskog napretka korist imaju, prema oceni relevantnih međunarodnih institucija, najširi slojevi stanovništva. Sve to su razlozi zbog kojih mnogi govore o beloruskom privrednom čudu, i to – što je retkost kada se radio o državama u razvoju, u fazi dinamičnog uspona – u kontekstu socijalne države.

Da to nije bez osnova, svedoče činjenice da nevelika Belorusija ima udeo od preko 8% u svetskom tržištu traktora (BELARUS), da drži oko 30% globalnog tržišta velikih rudarskih kamiona tj. dampera (BELAZ), i da je veliki izvoznik „običnih“ kamiona i autobusa (MAZ), sofisticirane laserske i optičke opreme (drugi je po značaju njihov proizvođač u Evropi), bele tehnike, veštačkog đubriva, sintetičkih tkanina, itd.

U okolnostima kada već skoro deceniju živimo od prodaje „porodičnog srebra“, doznaka dijaspore i kredita (trošimo oko 30% više od onoga što kao nacija stvaramo), a nemamo ni jedan industrijski proizvod koji je stvarno široko poznat u svetu, za nas je posebno interesantno da sagledamo, i pokušamo iz toga da izvučemo zaključak, kako je Belorusija uspela da se tako uspešno razvija. I to, prema oceni Svetske banke, na realnim osnovama, a pri tome da ostane najmanje zadužena zemlja u Evropi, i da u većinskom državnom vlasništvu zadrži strateške privredne sektore! Ne bez osnova, sve češće se zastupa stav da bez finansijskog suvereniteta nema ni onog klasičnog. A Belorusija spada u red malog broja samosvesnih i uistinu suverenih zemalja, kojima upravlja autentična nacionalna elita. Na osnovu toga kako ona to radi, i kako se sa uspehom bori za državne interese, Srbija i njeno voćstvo mogu, samo ako hoće, mnogo toga da nauče.

Ponosni na svoju državnost, Belorusi su ujedno i svesni svih onih spona koje ih povezuju sa Rusima. I ne samo radi političkih i ekonomskih interesa, nastoje da ih održe, pa i unaprede. Kako autor knjige ističe, koreni, a umnogome i jedan živi sloj nacionalnog osećanja, beloruskog naroda su ruski! Usled stranih osvajanja, vekovne razdvojenosti ruskih zemalja, odnosno svekolikog prožimanja sa baštinom različitih naroda, rusko drvo se razgranalo. Danas postoje tri njegova osobena, ali nesumnjivo vrlo bliska, (makro)segmenta. Radi se o, u užem smislu, ruskom (odnosno kako se ranije govorilo velikoruskom), ukrajinskom (maloruskom) i beloruskom narodu. Stoga, „nemoguće je sagledati povest Belorusije bez osvrta na njen sveruski kontekst“.

Istorija Kijevske Rusije, Ruskog carstva 19. i početka 20. veka, Sovjetskog Saveza, u punoj meri je i beloruska istorija, i zato je u knjizi adekvatno obrađena (naravno sa težištem na događanjima na prostoru Belorusije). Stvar je u tome što ne samo da je Belorusija bila deo carske Rusije i SSSR-a, već su i Belorusi – ako isključimo ne tako značajnu katoličku zajednicu (rimokatoličku i grkokatoličku tj. unijatsku) uglavnom skoncentrisanu u Zapadnoj Belorusiji – doživljavali te države kao svoje nacionalne, i to ništa manje od Velikorusa.

Kako su beloruske zemlje vekovima bile deo Velike kneževine Litve, odnosno državnim sponama povezane sa Poljskom (od 13. do kraja 18. veka), i „istorija Belorusije je u mnogim razdobljima nerazličivo povezana i sa tim zemljama“. Ukratko, s obzirom da je Belorusija „tačka“ ukrštanja istorije Litve, Poljske i Rusije, država koje su u značajnim razdobljima igrale prvorazrednu ulogu na evropskoj geopolitičkoj pozornici, knjiga Dragomira Anđelkovića predstavlja i kratku istoriju čitavog istočnog dela našeg kontinenta. A za srpsku publiku, s obzirom na naše slično istorijsko iskustvo, posebno će biti interesantno kako su Belorusi, na međi hrišćanskog istoka i zapada, vekovima istrajavali u odbrani svoje pravoslavne vere i izvornog nacionalnog identiteta.

Istorija Belorusije je knjiga koja će, verovatno, biti zanimljiva i čitaocima koji se ne interesuju previše za povest. I to ne samo zbog jasnog stila kojim je pisana, ni kolažnog načina izlaganja (kako bi osnovni tekst bio rasterećen, i tako bio što pristupačniji, one informacije koje su za čitaoce korisne, ali ne i neophodne za razumevanje glavnog toka beloruske istorije, predstavljene su izdvojeno, u formi antrefilea), već i zbog raznovrsnog sadržaja, koji svakome pruža mogućnost da pronađe ponešto iz oblasti za koju se zanima. Knjiga čitaocima nudi informacije koje ne spadaju samo u domen, u užem smislu, unutrašnje i spoljne politike, već i ekonomije, kulture, demografije, geopolitike, propagande, specijalnog rata, svakodnevnog života, društvenih kretanja. A s obzirom da je pisana za srpske čitaoce, autor se potrudio i da osvetli srpsko-beloruske veze kroz istoriju.

One sežu sve do epohe seobe slovenskih plemena. Tada se deo Severjana, koji predstavljaju značajnu komponentu u etnogenezi Belorusa, odselio na teritoriju današnje Srbije (Banat). Kod nas je gotovo zaboravljeno da je majka Jadvige – poljske kraljice čijom je udajom za litvanskog kneza Jagela stvorena imperija koja se protezala od Baltičkog do Crnog mora, i koja je vekovima dominirala Istočnom Evropom – bila Srpkinja Jelena (Elena). Srpsko-beloruskog porekla, po majci, bio je i prvi ruski car, Ivan Grozni.

To su tek neke epizode koje govore o preplitanju srpskog i beloruskog naroda u daljoj prošlosti, a njega je nemalo bilo i u novije vreme. Tako su se tokom Drugog svetskog rata relativno brojni Srbi iz Bačke i Baranje, nasilno mobilisani u mađarsku vojsku, pošto su iz nje dezertirali, borili u beloruskim partizanskim odredima, a mnogi Belorusi, pa i čuveni beloruski pisac Vasil Bikov, učestvovali su u operacijama Sovjetske armije na teritoriji Srbije.

Neko će ipak reći: „Sve je to lepo, ali zašto Srbi da proučavaju istoriju zemlje koja im geografski nije baš tako blizu, niti je velika sila, od koje zavisi naša sudbina?“ Odgovor je kratak i jasan. Zato što treba više da znano o prijateljskoj, verski i nacionalno bliskoj zemlji, koja je srpskom narodu u najtežim trenucima iskreno pružila podršku, a izložena je šikaniranju i propagandnom blaćenju od strane istih centara moći koji su Srbe ocrneli širom sveta. Nijedan relevantni političar sveta, osim beloruskog predsednika Aleksandara Lukašenka, nije se tokom agresije na Srbiju zalagao, da se njoj, i po cenu rata Rusije i Belorusije sa SAD, svim sredstvima pritekne u pomoć. Retko gde u svetu Srbi danas imaju tako odane prijatelje, kao što je profesor Ivan Čarota, i ljude koji sa njim posvećeno organizuju manifestacije podrške srpskom narodu.

Drugo, za nas je bitno i to što iz poslednjih „lekcija“ beloruske istorije možemo mnogo toga da naučimo o tome kako se produktivno, a ne samodestruktivno, treba boriti za sopstvene nacionalne interese. Nedopustivo je zanemariti ih, ali je nerazumno štititi ih na način da šteta bude veća od koristi!

Na kraju, još da kažem da knjiga Istorije Belorusije, iako je namera autora bila da srpskom čitaocu na popularan način predstavi belorusku povest, nije izgubila ništa od kvaliteta. Knjiga je pisana umešno, neretko uzbudljivo kao da se ne radi o istorijskom štivu, a u pitanju je ozbiljno delo, koje spada u naučnu publicistiku. Kao poseban kvalitet knjige treba istaći njenu svežinu, koja se ogleda u originalnoj perspektivi posmatranja poznatih činjenica, kao i podsećanju na ona zaboravljene, ali i u umešnoj sintezi interdisciplinarne materije.

Knjiga Dragomira Anđelkovića posvećena Belorusiji, ne prikazuje samo istoriju te zemlje, već predstavlja i svojevrsnu njoj posvećenu enciklopediju! Otuda, Istorija Belorusije, prva knjiga celovito posvećena Belorusiji objavljena na srpskom jeziku, biće ne samo svojim sadržajem korisno, već i inspirativno štivo, za sve one kojima je bliska beloruska, i generalno ruska, kultura i prostor.