Sedamdeset godina od bitke na Kozari

BANjA LUKA - Danas se navršava 70 godina od Bitke na Kozari, u Drugom svetskom ratu, koja je zapamćena po velikom stradanju Srba iz Bosanske krajine u partizanskom zbegu, u kojem su ih skoro mesec dana u obruču držale nemačke i ustaško-domobranske jedinice.

Borci Drugog krajiškog odreda i manji deo zbega uspeli su 3. jula 1942. godine da probiju višestruki obruč, ali je na slobodnu partizansku teritoriju u pravcu planine Grmeč uspelo da izađe samo oko 10.000 od ukupno 80.000 meštana i partizana koliko ih je bilo u neprijateljskom okruženju.

Oko 68.600 ljudi, među kojima i brojne žene i deca, deportovano je za nekoliko dana u koncentracione logore u NDH - Jasenovac, Novu Gradišku i druge, i na prisilni rad u Nemačku i Norvešku.

Publicista Dragoje Lukić utvrdio je da je samo u Jasenovcu ubijeno više od 19.000 devojčica i dečaka sa teritorije tadašnje NDH, među kojima su većinom deca iz Potkozarja.

Povodom 70. godišnjice od bitke na Kozari, biće održan komemorativni skup i otvorena nova muzejska postavka u okviru Spomen kompleksu na brdu Mrakovica.

U beogradskom Narodnom pozorištu 1. jula je održana Svečana akademija, na kojoj je govorio predsednik Republike Srpske Milorad Dodik,  koji je i predsesnik Organizacionog odbora za obeležavanje 70. godišnjice Bitke na Kozari.

On je istakao da se 70 godina od te bitke obeležava "u uslovima kada mnogi bez prava i činjenica žele da prisvoje prava na borbu protiv fašizma" i usred "pokušaja falsifikovanja prošlosti".

Stoga, rekao je on, "moramo sve da učinimo da se u najvećoj mogućoj meri utvrdi istina o događajima iz Drugog svetskog rata i spreči pokušaj njihove revizije" i "kreiranje druge istorije", vezane kako za taj, tako i za Prvi svetski rat.

"Istina je da su Srbi u ogromnoj većini bili pripadnici narodnooslobodilačkih pokreta i da je srpski narod najviše nastradao u antifašističkoj borbi", kazao je Dodik, naglašavajući da su Jasenovac i Kozara "najznačajniji simboli stradanja od fašizma" koje ne smemo zaboraviti.

I sećanje na kozaračku epopeju u književnosti i umetnosti, neguje se sedam decenija. Samo mesec i po dana posle bitke, književnik partizan Skender Kulenović, napisao je poemu "Stojanka majka Knežopoljka".

O tragediji Kozare, reditelj Veljko Bulajić je 1963. godine snimio film, po mnogima nabolji partizanski ratni film u regionu, koji je nagrađen i Zlatnom medaljom na festivalu u Moskvi.

Kozaračkim partizanima, antifašistima i njihovom komandantu dr Mladenu Stojanoviću posvećen je i film "Doktor Mladen" iz 1975. godine, reditelja Midhata Mutavdžića, po scenariju Rada Bašića. I taj film se smatra jednim od najboljih 50 filmskih ostvaranja u bivšoj SFRJ.

Poslednjih nekoliko godina govori se o pripremama za snimanje dva filma o Diani Budisavljević, spasiocu brojne kozaračke dece. Jedan film se priprema u Republici Srpskoj, a drugi u Hrvatskoj.

Budisavljevićeva, Austrijanka (po nekim podacima Nemica) udata za zagrebačkog lekara Srbina, kao i još oko 100 humanih ljudi su tokom Drugog svetskog rata spasili 12.000 dece bez roditelja deportovanih u toku bitke na Kozari u jasenovačke logore 1942. godine.

Budisavljevićeva je popisala svih 12.000 mališana u svoju kartoteku, kako bi im sačuvala imena i vratila ih posle rata roditeljima.

(Tanjug)