Sedam decenija od nemačkog napada na Jugoslaviju

Za razliku od nekih drugih naziva vojnih operacija, „Strašni sud”, kako je nazvano bombardovanje Beograda 1941. godine od nacističke Nemačke, jasno i nedvosmisleno govori o namerama koje je vođa Trećeg rajha Adolf Hitler imao kada je započeo ovu operaciju: brutalno kazniti i uništiti Jugoslaviju. Pre tačno 70 godina, nedeljno jutro 6. aprila pretvorilo se u košmar: većina stanovnika još je spavala kada je u 6.30 sati započelo bombardovanje, poginulo je oko 2.500 ljudi, a srušeno i uništeno više stotina zgrada. Bio je to Hitlerov odgovor na demonstracije održane devet dana ranije, 27. marta, protiv pristupanja Trojnom paktu i odbijanja savezništva sa Nemačkom.

Jugoslavija je 25. marta 1941. godine dobila jedinstvenu šansu da zaobiđe Drugi svetski rat kroz Trojni pakt, koji nije imao dramatične obaveze vojnog ili savezničkog tipa, verovatno se moglo izbeći ono što se kasnije desilo, tvrdi istoričar Bojan Dimitrijević iz Instituta za savremenu istoriju Srbije.

– Čini mi se da je tada propuštena istorijska šansa, ali niti je tadašnja vlada to adekvatno pripremila u javnosti niti je ovdašnja javnost razumela to kao odgovarajući politički potez. Verovalo se da će savezništva biti jaka, da je dobro odbiti takav pakt i čini mi se da je to tragično uverenje preovladalo u javnosti, u delu političke elite, pa čak i u vojsci i u crkvi koje su učestvovale u tom događaju, koji je već posle nekoliko dana doneo ratnu katastrofu i razaranje. Posle svega 11 dana vojska je kapitulirala – podseća Dimitrijević.

Razmatrajući drugu mogućnost – šta bi se desilo da je Jugoslavija ostala uz Sile osovine – Dimitrijevićev kolega, Čedomir Antić, predsednik Naprednog kluba, kaže da se Jugoslavija verovatno ne bi ni time spasla i da bi je Hitler okupirao u svakom slučaju, ako ne tokom te 1941. godine, onda možda 1943. godine, za vreme savezničkog iskrcavanja u Italiji.

– Tradicije srpske države su bile tradicije demokratije i bilo je logično da ona bude protiv Sila Osovine i nastupa Nemačke. Međutim, realnost je bila da osim Velike Britanije i Francuske nijedna druga zemlja nije tako ustala protiv Hitlera i one same su, na neki način, uvučene u rat. Mi smo prošli tako što smo izgubili deset, a možda čak i sedamnaest puta više stanovnika nego bilo koja od susednih zemalja. Da nije naša vojska odvedena u ropstvo, pitanje je da li bi komunisti pobedili, a da je Jugoslavija ostala uz Sile osovine, iako joj ni tada ne bi bilo lako, njen raspad ne bi bio tako strašan, verovatno da ne bi bila uspostavljena ustaška država u Hrvatskoj, a stradanje srpskog naroda na tim prostorima bilo bi svakako manje – ističe Antić.

On naglašava da bi danas moglo i da se postavi pitanje da li su ljudi koji vuku važne poteze spremni da istrpe posledice toga – kada je reč o vođama puča 27. marta, to nije bio slučaj. Neki od njih  su i posle genocida nad Srbima u Hrvatskoj govorili da je dobro što je Jugoslavija ušla u rat zato što je dobila Istru i deo slovenačkog primorja uz Trst.

– Uprkos moralnoj krizi tadašnje elite i stradanju velikih razmera, treba istaći da Aprilski rat nije samo slika neuspeha, već i herojske odbrane. Naši piloti su stradali u velikom broju, pojedine naše jedinice su se dobro branile, poginulo je skoro 4.500 neprijateljskih vojnika, što je izuzetno veliki broj. O tome najbolje svedoči činjenica da je na teritoriji Srbije tokom četničkog i partizanskog ustanka iz 1941. godine poginulo 200 nemačkih vojnika za sedam-osam meseci – naglašava Antić.

(Politika)