Na današnji dan 1980. umro doživotni predsednik SFRJ Josip Broz Tito; Poginuo Goce Delčev; Rođen Hosni Mubarak; 1999. u bici protiv četiri NATO aviona poginuo pilot potpukovnik Milenko Pavlović

 NOVI SAD - Na današnji dan 1980. godine umro je doživotni predsednik SFRJ Josip Broz Tito. Upravljao je Jugoslavijom 35 godina. Tačan datum njegovog rođenja nije poznat, ali je rođendanom smatran 25. maj 1892, što je proslavljano u skladu s jakim kultom ličnosti koji je sistematski građen tokom njegove vladavine. Kao austrougarski kaplar učestvovao je u Prvom svetskom ratu - između ostalog i u borbama protiv srpske vojske. Ranjen je i zarobljen u Rusiji 1915, posle čega je pobegao iz zarobljeništva i učestvovao u Oktobarskoj revoluciji. U Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca se vratio krajem oktobra 1920, kada je postao član Komunističke partije, a 1937. njen generalni sekretar, voljom Staljina, posle smenjivanja i streljanja Milana Gorkića. Radio je 1936. i 1937. u Kominterni u Moskvi u vreme kad je likvidiran znatan broj jugoslovenskih komunističkih prvaka.

Kao vođa KPJ predvodio je u Drugom svetskom ratu Partizanski pokret (Narodnooslobodilačka vojska). Iz rata je izašao kao legendarni vođa. Osim borbe protiv okupatora jedinice pod njegovom komandom sprovele su komunističku revoluciju - tokom i nakon rata. U zanosu revolucionarne "pravde" nestale su desetine hiljada nekomunista - pod maskom "borbe protiv saradnika okupatora" - čime je u stvari nepovratno uništen čitav građanski sloj. Odbio je Staljinov pritisak 1948, nakon čega je decenijama dobijao značajnu finansijsku i vojnu pomoć (vojnu većinom do polovine pedesetih) od SAD. Bio je jedan je od osnivača Pokreta nesvrstavanja, što je u tadašnjim međunarodnim okolnostima imalo veliki značaj. U unutrašnjoj politici ostavio je ustrojstvo koje je na kraju razorilo Jugoslaviju - Ustav iz 1974. godine.

1493 - Papa Aleksandar VI, španskog porekla, izdao je edikt o podeli Novog sveta između Španije i Portugalije, prema kojem sve novootkrivene zemlje zapadno od Azora treba da pripadnu Španiji.

1825 - Rođen je engleski biolog i filozof Tomas Henri Haksli, vatreni pobornik teorije Čarlsa Darvina. Snažno se protivio tradicionalnoj teologiji i skovao je termin "agnosticizam" (nije spoznao) da bi opisao sopstvenu poziciju. Od 1883. do 1885. bio je predsednik Kraljevskog društva (Akademija nauka). Evolucionistička shvatanja izložio je u delu "Mesto čoveka u prirodi". Ostala dela: "Evolucija i etika", "Nauka i kultura", "Priručnik komparativne anatomije kičmenjaka".

1827 - Rođen je engleski istraživač DŽon Haning Spik, prvi Evropljanin koji je u avgustu 1858. video afričko jezero Viktorija, tvrdeći da je ono izvorište Nila. Prethodno je u januaru iste godine s Ričardom Bartonom, koji je predvodio ekspediciju, otkrio jezero Tanganjika. Njegovu teoriju o izvorištu najveće afričke reke osporavao je Barton, koji je smatrao da je Tanganjika izvorište Nila, pa je Spik kao predvodnik nove ekspedicije u julu 1862. uspeo da stigne do mesta na kojem Nil ističe iz jezera Viktorija. Uoči rasprave dvojice istraživača u Kraljevskom geografskom društvu u Londonu, Spik je nesrećnim slučajem ubio sebe u septembru 1864. tokom lova na jarebice.

1869 - Umro je srpski pisac i političar Jovan Hadžić, poznat i kao Miloš Svetić, prvi predsednik Matice srpske. Gimnaziju je učio u Karlovcima i Pešti, prava u Pešti i Beču, a doktorat prava stekao je u Pešti 1826. U više navata bio je poslanik na srpskim crkveno-narodnim saborima, ali i u Ugarskom saboru. Bio je dosledan protivnik reforme Vuka Karadžića, i držao je da treba očuvati slavjanoserbsko nasleđe. Bio je advokat, direktor gimnazije u Novom Sadu, izradio je Građanski zakonik Srbije (objavljen 1844.). Uređivao je "Serbski letopis" (iz okrilja tog časopisa izrasla je Matica srpska) i Davidovićevu "Golubicu" i pokrenuo časopis "Ogledalo serbsko". Pisao je poeziju u pseudoklasičarskom stilu i prevodio klasične autore: Homera, Horacija i Vergilija, kao i nemačke pisce, uključujući Getea. Nepravedno je nipodaštavan iz kruga Vukovih sledbenika iako je bio veliki nacionalni i kulturni radnik, visokih intelektualnih dometa.

1891 - U Beogradu je osnovana Železnička zadruga radi kreditiranja osoblja Srpskih državnih železnica, koja se održala do sada uprkos nizu ratova i promena sistema.

1903 - Poginuo je Goce Delčev. U Sofiji je izbačen iz vojne škole pošto je bio socijalistički orjentisan. Kasnije, zbog niskog rasta nije primljen na Vojnu akademiju u Beogradu. Dve godine bio je učitelj, a 1896. je s malom četom počeo borbu protiv Turaka. Zalagao se za federaciju balkanskih zemalja. Poginuo je u borbi protiv Turaka u maju 1903. tri meseca pre izbijanja Ilindenskog ustanka, čiji je početak odlagao s pravom smatrajući da je preuranjen i slabo pripremljen. Makedonci ga smatraju svojim nacionalnim junakom, ali i Bugari.

1919 - Kineski studenti su demonstrirali protiv odluke Versajske mirovne konferencije da nemačke posede u provinciji Šantung preda Japanu. Akcija poznata kao "Pokret 4. maja", u koju su ubrzo uključeni i radnici, odlučujuće je podstakla osnivanje Komunističke partije Kine u julu 1921.

1928 - Rođen je egipatski državnik Hosni Mubarak, predsednik Egipta od 1981, posle ubistva Anvara el Sadata.

1929 - Rođena je američka glumica holandskog porekla Eda Hemstra Hepbern, poznata kao Odri Hepbern, ambasador dobre volje UNICEF. Filmovi: "Praznik u Rimu" (Oskar), "Doručak kod Tifanija", "Moja draga ledi", "Sabrina", "Rat i mir", "Ljubav popodne".

1960 - Sovjetski lider Nikita Hruščov objavio je da je 1. maja duboko iznad teritorije Sovjetskog Saveza oboren američki špijunski avion "U-2" i da je zarobljen pilot Geri Pauers. Zbog toga je otkazana konferencija velikih sila u Parizu - Hruščov je odbio susret s predsednikom SAD Dvajtom Ajzenhauerom.

1970 - Američka Nacionalna garda ubila je četiri i ranila 11 studenata Univerziteta Kent u državi Ohajo koji su demonstrirali protiv Vijetnamskog rata.

1979 - Vođa britanskih konzervativaca Margaret Tačer postala je posle pobede nad laburistima na parlamentarnim izborima prva žena premijer u istoriji Velike Britanije.

1982 - Argentinska armija potopila je u Foklandskom ratu raketom britanski razarač "Šefild", usmrtivši 20 ljudi.

1990 - Izbore u Hrvatskoj dobila je Hrvatska demokratska zajednica Franje Tuđmana, koja se zalagala za otcepljenje Hrvatske od Jugoslavije i negirala ustavna prava Srba, što je ubrzo izazvalo secesionistički i građanski rat.

1999 - U vazdušnoj bici protiv četiri NATO aviona na nebu iznad Valjeva u avionu "Mig 29" poginuo je pilot potpukovnik Milenko Pavlović, komandant 204. lovačkog avijacijskog puka u Batajnici. Na radio vezi zabeležene su njegove poslednje reči u neravnopravnoj borbi: "Imam ih, imaju i oni mene"... Posmrtno je unapređen u čin pukovnika.

1999 - Skupština u Sofiji odobrila je avionima NATO korišćenje bugarskog vazdušnog prostora u agresiji na Srbiju (SRJ). Isto je postupila i Rumunija, ali su rumunski aerodromi, zbog tehničke neopremljenosti, bili neupotrebljivi.

2002 - Prilikom pada nigerijskog putničkog aviona na grad Kano u Nigeriji poginulo je 148 ljudi, od kojih 71 u letilici, a među poginulim putnicima bio je i nigerijski ministar sporta Išaja Mark Aku.

2003 - Švajcarac indijskog porekla Dani Bačman primljen je u švajcarsku gardu (papinu ličnu gardu) kao prvi njen pripadnik koji nije belac tokom pet vekova.

2005 - Bombaš samoubica usmrtio je u iračkom gradu Erbilu najmanje 60 ljudi, a povredio više od 150.

2007 - Umro je američki kosmonaut Volter Marti Šira, jedini koji je leteo u svemir sa sva tri tipa američkih kosmičkih brodova, treći koji je obleteo Zemlju, kao i peti američki kosmonaut uopšte. Prvi kosmički let izveo je 3.oktobra 1962. brodom "Merkjuri-Atlas 8" i napravio je šest krugova oko Zemlje. Za vreme drugog kosmičkog leta, decembra 1965. godine, koji je trajao više od 24 časa, Šira je bio komandir broda "DŽemini-6".

2010 - Umro je Predrag Ivanović, srpski džez muzičar i kompozitor. Rođen je 1930. godine u Beogradu, diplomirao je aranžiranje na koledžu Berkli. Svirao je klavir, trubu, pevao i komponovao. Njegova najpoznatija kompozicija je "Pod sjajem zvezda". Za film "Ljubav i moda" 1960. napravio je aranžman "Devojko mala" takođe veliki hit.

(Tanjug)