Ljubodrag Dimić: Ideja stara vek i po i njeni kreditori

Problemi s kojima se u Velikoj istočnoj krizi (1875–1878) suočavalo Osmansko carstvo najdirektnije su podstakli albansku političku i intelektualnu elitu u Carigradu da svoj konzervativizam prilagodi duhu vremena i njegovom političkom diktatu. Tako je Odbor albanskog književno-političkog kruga u Carigradu, počev od 1877, postao glavni zagovornik teritorijalno-administrativne autonomije Albanije. Njegov tada osmišljen program saopšten je 3. marta 1878, na Skupštini u Prizrenu, prilikom ustanovljivanja „Lige za odbranu prava albanskog naroda”. Tada prihvaćeni teritorijalni i etnički koncept Velike Albanije s upornošću se realizuje do naših dana.

Program, u prvo vreme, nije precizno definisao prostor obuhvaćen granicama budućeg „albanskog vilajeta”, ali su njegovi zagovornici smatrali da tu treba uključiti Skadarski, Janjinski, Bitoljski i Kosovski vilajet. Procenjujući već tada da će teritorijalni aspekt ovog pitanja biti ključan prilikom njegovog razmatranja, albanska politička i intelektualna elita pristupila je traženju „garanta” i „kreditora” buduće albanske autonomije. Pored Carigrada, podrška je tražena u Beču, Londonu, Rimu. (...)

Politička opredeljenja albanskih prvaka reprezentovao je i Skadarski memorandum, nastao sa namerom da posluži kao svojevrsni „podsetnik” u protežiranju rešavanja „albanskog pitanja” na kongresu u Berlinu 1878. godine. Memorandum je isticao da „Albanska država mora stajati pod zaštitom velikih sila” i naglašavao njenu predodređenost za ulogu „predziđa protiv slovenske invazije”. Međutim, takvim zahtevima Albanske lige Berlinski kongresnije izašao u susret. (...)

Opsednutost teritorijom četiri vilajeta prerasla je u kasnijim decenijama u patološko neprijateljstvo prema susednim državama i narodima, zasnovano na versko-etničkoj osnovi. (...) Intenzivno iseljavanje slovenskog stanovništva i naseljavanje muhadžira odbeglih iz Srbije i Crne Gore, haotično stanje u pograničnim zonama, zulumi, propaganda, nasilna islamizacija i albanizacija smanjili su srpsku populaciju do balkanskih ratova za oko 150.000 pripadnika. (...)

Izlaz iz neizvesne situacije, nastale uspesima Balkanskog saveza u oktobru i novembru 1912, albanski prvaci, predvođeni Ismailom Kemalom, našli su u konsultacijama sa austrougarskim i italijanskim političarima i na osnovu dobijenih sugestija, proglasili su u Valoni 28. novembra 1912. nezavisnost Albanije. Vezanost za Tursku ipak se podrazumevala, sve do 30. maja 1913. i sklapanja Ugovora o miru između Turske i balkanskih saveznika. (...)

Tada uspostavljena granica Albanije sa Srbijom i Crnom Gorom bila je rezultat kompromisa austrougarskih i ruskih diplomata. Tu i takvu granicu nisu iscrtavali ni Albanija ni njeni balkanski susedi Srbija i Crna Gora, već velike evropske sile. (...)

U trenutku kada je Austrougarska monarhija objavila rat Srbiji 1914, vojni i politički krugovi u Beču računali su na pomoć albanske države i „vatrene aspiracije Albanaca da se dočepaju Kosova”. (...)

Na konferenciji u Parizu potvrđena je nezavisnost albanske države. Njene granice sa sada susednom Kraljevinom SHS ostale su gotovo nepromenjene u odnosu na granice sa Srbijom i Crnom Gorom iz 1913. godine. Ta granica će, uz manje ispravke učinjene posle Drugog svetskog rata, opstati do jednostranog otcepljenja Kosova i Metohije.

Posle Osmanlijske države i Austrougarske monarhije, Italija će u međuratnim decenijama i prvim godinama Drugog svetskog rata biti kreditor ideje o velikoj Albaniji. Rim će podržavati ideje nekadašnje Prizrenske i Pećke lige. Kosovski komitet, koji će ih uz primenu terora realizovati na terenu, takođe će imati podršku u politici koju je fašistička Italija vodila na Balkanu. Saradnja Hasana Prištine s Antom Pavelićem i Ivanom Vančom Mihajlovom bila je deo planova o destabilizaciji jugoslovenske države. Tome su služili i sporazumi Italije i Albanije (Prvi i Drugi tiranski pakt), kao i italijanska podrška krunisanju Ahmeda Zogua za „kralja svih Albanaca”. Na taj način politička sudbina Albanije i Albanaca bila je vezana za planove fašističke Italije na Balkanu i uključena u njen spoljnopolitički nastup. (...)

Posle kapitulacije Italije, za političko raslojavanje albanskih nacionalista svrstanih u Bali kombtar, Legalitet i Albanski narodni savez od posebnog značaja bilo je formiranje Druge prizrenske lige (17–19. septembar 1943), jer je ona ispunila nastalu političku prazninu i gubitak dotadašnjeg kreditora. Na osnivačkoj skupštini te organizacije proklamovano je ujedinjenje Kosova, Metohije, Debra, Struge, Ulcinja, Tuzi, Plava, Gusinja sa Albanijom i naznačena potreba skorog priključenja i Kosovskomitrovačkog okruga. Podršku tom teritorijalnom okviru pružala je nacistička Nemačka. Time je jasno deklarisana želja za ostvarenjem koncepta etničke i teritorijalne Albanije na programskim osnovama Lige iz 1878. godine.

U tom kontekstu i novoformirana Liga sistematski je radila na uništavanju srpskih sela sa ciljem da posle rata, „kada međunarodne komisije budu ispitivale etnički karakter pojedinih spornih oblasti u cilju povlačenja državnih granica, u ovim krajevima više ne bude nikakvih materijalnih dokaza da je tu živelo srpsko stanovništvo”. Konačan bilans albanskog terora na Kosovu i Metohiji prestavlja oko 70.000 iseljenih i oko 10.000 ubijenih Srba. Ukupna procena učinjene ratne štete iznosila je više od 221 milion ondašnjih dolara.(...)

Svojevrstan oblik odvajanja Kosova i Metohije od Srbije i Jugoslavije učinjen je pobunom Albanaca, koja je pokrenuta početkom decembra 1944. da bi trajala do februara 1945. godine. Pobuna je ugušena uz upotrebu oko 50.000 boraca NOV. Nakon toga uspostavljena je vojna uprava.

Rešenje autonomnog položaja Kosovsko-metohijske oblasti bilo je moguće doneti tek posle prestanka rada Vojne uprave. Smirivanje prilika omogućilo je sazivanje Oblasne narodne skupštine Kosova i Metohije (8–10. jula 1945) u Prizrenu, na kojoj su prihvaćene odluke AVNOJ-a, a Jugoslavija označena „istinskom domovinom Srba, Šiptara i Crnogoraca sa Kosmeta”.(...)

Sukob Jugoslavije sa Informbiroom ponovo će u prvi plan staviti albanske pretenzije na Kosovo i Metohiju. Kao što se nekada Ahmed Zogu krunisao za kralja „svih Albanaca”, komunistički lider Albanije Enver Hodža će govoriti da nema velike niti male Albanije, već da samo postoji „Albanija Albanaca”. Za ostvarenje takvih ciljeva Albanija će neko vreme (1948–1961) koristiti Sovjetski Savez. Posle toga, kreditor velikoalbanskih pretenzija biće Kina. (...)

Danas iza ideja o velikoj Albaniji stoji najmoćnija država sveta SAD i veći deo članica Ujedinjene Evrope. Kao da ne postoji svest da podrška toj ideji, inače poslednjoj „megaloideji” na Balkanu, direktno dovodi u pitanje teritorijalni integritet suverenih država Srbije (danas), Crne Gore, Makedonije i Grčke. U tom kontekstu treba razumeti i izjavu premijera Albanije Edija Rame, koja u suštini predstavlja i ucenu i pretnju evropskim državama. S upornošću koja traje duže od 135 godina, on samo govori isto ono što i njegovi prethodnici beg Frašeri (1878), Ahmed Zogu (1934), Mustafa Kruja (1942) i Enver Hodža (posle 1948).

Najavljeno ujedinjenje s Kosovom je prvi korak. U skorom vremenu treba očekivati dodatnu destabilizaciju Makedonije, Crne Gore i Grčke.

(Politika)