Na današnji dan 1895. rođen Stanislav Krakov; Umrli Rajko Mitić (2008) i Dobrica Erić (2019); 1867. Velika Britanija formirala dominion Kanadu; 2004. NATO proširen na sedam novih zemalja istočne i jugoistočne Evrope

 BEOGRAD - Na današnji dan 1895. godine rođen je Stanislav Krakov, srpski književnik, novinar, filmski stvaralac. Njegov otac, rodom Poljak, došao je u Srbiju kao vojni lekar. Stanislav je, kao gimnazijalac, po izbijanju Prvog balkanskog rata 1912. s nepunih 17 godina pokušao je da se priključi srpskoj vojsci, ali je, pošto je zbog mladosti odbijen, stupio u dobrovoljce Vojvode Vuka. Iz Balkanskih i I Svetskog rata izašao je s najvišim srpskim i savezničkim odlikovanjima. Apsolvirao je prava 1924. Spadao je među najuticajnija i najpopularnija "pera" u novinarstvu Kraljevine Jugoslavije. Uređivao je "Vreme" (1934-38), "Naša krila" (1924-39), "Telegram". Bio je direktor Radio-Beograda (1940-41). Kao književnik postao je poznat dvadesetih ratnim romanom "Krila". Bavio se i filmskim stvaralaštvom - autor je poznatog filma "Za čast otadžbine". Svojim sredstvima osnovao je muzej čija su centralna tema bile starine Južne i Stare Srbije. Tokom Drugog svetskog rata podržavao je generala Milana Nedića, otuda je ostatak života proveo u bedi u Francuskoj. Književna kritika njegova dela smatra najvišim dometom srpske ratne proze. Dela: "Kroz buru", "Krila", "Kroz Južnu Srbiju", "Naše poslednje pobede", "Plamen četništva", "Prestolonaslednik Petar", "Crveni Pjero", "General Milan Nedić", "Život čoveka na Balkanu" (autobiografija).

Danas je sreda, 29. mart, 88. dan 2023. Do kraja godine ima 277 dana.

1461 - U najkrvavijoj bici Rata dveju ruža u Engleskoj, oko 36.000 vojnika pod zastavom dinastije Jork porazilo je kod Toutona u Jorkširu oko 40.000 vojnika armije dinastije Lankaster, osiguravši time engleski presto Edvardu IV.

1772 - Umro je švedski mistik, filozof i prirodnjak Emanuel Svedenborg, autor specifičnog mističko-teozofskog učenja. O njegovim vizijama pisao je Imanuel Kant u spisu "Snovi jednog duhovnika". Ubrzo posle njegove smrti 1772. pojavila su se "Društva svedenborgijanaca", iz kojih je nastala Crkva Novog Jerusalima. Njegova dela veoma su čitana i danas. Dela: "Opera philosophica et mineralia", "Arcana coelestica", "De nova Hierosolyma".

1792 - Umro je švedski kralj Gustav III, 13 dana pošto je atentator pucao na njega u operi u Stokholmu. Od stupanja na presto 1771. vladao je čvrstom rukom, ali je bio i veliki pokrovitelj umetnosti. Ratovao je protiv Rusije od 1788. do 1790. i bezuspešno je pokušavao da zauzme Sankt Peterburg. Inspirisan atentatom na njega, Đuzepe Verdi je napisao operu "Bal pod maskama".

1809 - Švedski kralj Gustav IV morao je da abdicira posle serije poraza švedskih trupa u ratu sa Danskom.

1814 - U Danskoj su Jevreji zakonom izjednačeni u pravima sa ostalim građanima.

1848 - Počeo je trogodišnji rat Danske sa Pruskom u kojem su Danci pretrpeli poraz i izgubili veliki deo teritorije na jugu poluostrva Jitland.

1849 - Velika Britanija je na osnovu sporazuma s radžom od Lahora anektirala Pendžab i pripojila ga Indiji.

1864 - Grčka je povratila suverenitet nad ostrvima u Jonskom moru, do tada pod kolonijalnom upravom Velike Britanije.

1867 - Velika Britanija je od Kvebeka, Ontarija, Nove Škotske i Nju Branzvika formirala dominion Kanadu, u koji su 1878. uključene ostale britanske teritorije severne Amerike izuzev Njufaundlenda. Vestminsterskim statutom Kanada je 1931. postala dominion u sastavu britanskog Komonvelta, a konačne granice dobila je 1949. priključenjem Njufaundlenda.

1891 - Umro je francuski slikar Žorž Sera, osnivač i glavni predstavnik škole poentilista ili divizionista, koji se više oslanjao na nauku o svetlosti nego na neposredno opažanje.

Nanosio je na platno mnoštvo sitnih tačaka čistih boja spektra, koje se u oku posmatrača slivaju u šare i tonove. Najčešće je slikao pejzaže, prizore iz cirkusa ili sa kupališta.

1894 - Profesor Poljoprivrednog fakulteta u Beogradu Mihailo Avramović osnovao je u Vranovu kod Smedereva prvu srpsku zemljoradničko-kreditnu zadrugu. Ubrzo je pokret osnivanja zadruga u Srbiji uzeo maha i 1895. stvoren je Glavni savez zemljoradničkih zadruga.

1899 - Rođen je šef zloglasne sovjetske političke policije NKVD i potpredsednik vlade Sovjetskog Saveza Lavrentij Pavlovič Berija. Rukovodio je sistemom logora (GULAG) u kojima su bili zatočeni milioni ljudi. Postoje ozbiljne sumnje da je otrovao Staljina. Uhapšen je sredinom 1953. posle smrti Staljina, pod optužbom da je kovao zaveru da preuzme vlast, i streljan je decembra 1953.

1902 - Rođen je engleski kompozitor Vilijam Tarner Volton, tvorac osećajne i lirske muzike neoromantičarskog stila. Posebno je značajan po orkestarskim kompozicijama, koje se odlikuju dugom melodijskom linijom, bogatom harmonijom i složenim ritmom. Dela: melodrama "Fasada", oratorijum "Baltazarov pir","Koncert za violinu".

1903 - Srpski kralj Aleksandar Obrenović zabranio je "Radničke novine", glasilo Srpske socijaldemokratske partije. Povod su bile martovske demonstracije protiv vladavine Obrenovića, a list je u junu 1903. posle ubistva Kralja i njegove supruge Drage i pada dinastije Obrenović, ponovo počeo da izlazi.

1912 - Engleski polarni istraživač Robert Falkon Skot umro je od zime i gladi pri povratku sa Južnog pola, gde je stigao 13. januara 1912, četiri sedmice posle Norvežanina Rualda Amundsena. Spasilačka ekipa pronašla je kasnije smrznuta tela članova njegove ekspedicije, rđavo opremljene za veliki poduhvat, nadomak jedne od stanica za snabdevanje u ledenoj pustoši Antarktika, kao i dnevnik u kojem je opisana njihova agonija.

1945 - Vlada Sovjetskog Saveza zvanično je priznala vladu Demokratske federativne Jugoslavije. Pre nje vladu nove Jugoslavije priznale su Velika Britanija i SAD.

1946 - Novim ustavom Zlatna Obala (sada Gana) postala je prva britanska kolonija u Africi sa afričkom većinom u parlamentu, ali je na punu nezavisnost čekala još 14 godina.

1956 - Odlukom Gradskog veća u Novom Sadu je osnovano "Sterijino pozorje", povodom 150 godina od rođenja i stogodišnjice smrti srpskog komediografa Jovana Sterije Popovića. Svake godine u maju, u Novom Sadu, se organizuje "Sterijino pozorje" i ono je znatno doprinelo unapređenju pozorišne umetnosti kod Srba kao i razvitku dramske književnosti.

1967 - Porinuta je prva francuska nuklearna podmornica.

1972 - Bolivija je proterala 119 članova sovjetske ambasade u La Pazu, optuživši Moskvu da finansira levičarske pobunjenike.

1974 - Prve fotografije Merkura snimio je američki veštački satelit "Mariner 10".

1990 - Premijer Australije Bob Houk dobio je izbore, postavši prvi laburista koji je četiri puta uzastopno osvojio položaj šefa vlade.

1994 - Hrvatska i Republika Srpska Krajina potpisale su prekid vatre kojim je trebalo da bude okončan građanski rat, ali je režim u Zagrebu na kraju pribegao oružanoj sili, okupiravši Zapadnu Slavoniju početkom maja 1995, a ostale delove RSK, izuzev Sremsko-baranjske oblasti, početkom avgusta 1995.

1997 - Poginulo je više od 50 albanskih izbeglica koji su bežali zbog krvavih nereda u Albaniji, zahvaćenoj antivladinom pobunom, kada je brodić u kojem su se nalazili potonuo posle sudara sa italijanskim ratnim brodom u južnom Jadranu u blizini italijanske obale.

1999 - Komandant Ratnog vazduhoplovstva i Protivvazdušne odbrane Vojske Jugoslavije general-potpukovnik Spasoje Smiljanić saopštio je da su u prvoj sedmici agresije NATO na Srbiju (SRJ) jedinice pod njegovom komandom oborile sedam neprijateljskih aviona, uključujući američki "F-117 A", tri helikoptera, tri bespilotne letelice i 30 krstarećih raketa.

2003 - Umro je sovjetski i ruski general Kerim Kerimov, jedan od tvoraca sovjetskog svemirskog programa. Stručnjak za raketnu tehnologiju, Kerimov je razvijao rakete tokom Drugog svetskog rata, a kasnije je odigrao odlučujuću ulogu u ranom razvoju sovjetskog svemirskog programa. Imao je ključnu ulogu i u razvoju svemirskih letova s posadom, a nadgledao je i izgradnuju orbitalne svemirske stanice "Mir". Na osnovu naloga sovjetskih vlasti, ime generala Kerimova držano je u najstrožoj tajnosti tokom najvećeg dela njegove karijere.

2004 - Irska je postala prva zemlja u Evropi koja je zabranila pušenje u pabovima, restoranima, hotelima i na radnim mestima.

2004 - NATO je zvanično proširen na sedam novih zemalja istočne i jugoistočne Evrope, sa dotadašnjih 19 na 26. Nove članice postale su Bugarska, Estonija, Letonija, Litvanija, Rumunija, Slovačka i Slovenija.

2007 - U udesu ribarskog broda koji je potonuo u blizini obale Gvineje, nedaleko od prestonice Konakri, od oko 120 putnika prilikom potonuća, 36 je preživelo.

2008 - Najmanje 65 rudara poginulo je pošto se posle obilnih kiša urušio rudnik poludragog kamena u Tanzaniji. Rudnik poludragog kamena po imenu Tanzanit, čija nalazišta postoje samo u toj istočnoafričkoj zemlji, nalazi se četrdesetak kilometara jugoistočno od grada Aruše, na severoistoku Tanzanije.

2008 - Umro je Rajko Mitić, proslavljeni srpski fudbaler.

Sportsku karijeru započeo je 1938. u BSK-u, nastavio je tokom rata, da bi kada je osnovana Crvena Zvezda 1945. postao njen prvi kapiten.

Kao kapiten Mitić je sa Zvezdom osvojio pet titula prvaka Jugoslavije, a Kup Jugoslavije četiri puta. Za reprezentaciju je nastupio u 59 navrata. Od 1967. do 1970. bio je selektor reprezentacije tadašnje Jugoslavije.

2009 - Umro je francuski kompozitor Moris Žar, dobitnik čak tri Oskara za filmsku muziku: za "Lorensa od Arabije (1962), "Doktora Živaga (1965) i "Put za Indiju" (1982). Sarađivao je sa mnogim velikim režiserima kao što su Alfred Hičkok, DŽon Hjuston, Lukino Viskonti i Piter Vir. Autor je muzike za 150 filmova među kojima su i hitovi "Godina opasnog življenja", "Gorile u Magli" i "Društvo mrtvih pesnika".

2010 - U Moskvi, na stanicama metroa "Lubjanka" i "Park kulture" dogodili su se teroristički napadi žena samoubica, pri čemu je preko 100 osoba povređeno a konačni bilans je pokazao da je poginulo 40 osoba. Akt su izveli islamski teroristi sa Kavkaza.

2017 - Velika Britanija formalno je predala pismo kojim je započeo proces izlaska Britanije iz EU. Ambasador Ujedinjenog Kraljevstva u Briselu Tim Barou, predsedniku Evropskog saveta Donaldu Tusku uručio je pismo britanske vlade kojim se EU zvanično obaveštava o nameri Velike Britanije da napusti Uniju.

2019 - Preminuo je Dobrica Erić, srpski pesnik, prozni i dramski pisac. Rođen u selu Donja Crnuća u Gornjoj Gruži, kod Gornjeg Milanovca, Erić je bio bio poeta rodne Šumadije, karakterističnog toplog izraza, slikar prirode, sela, detinjstva, ljubavi. Završio je četiri razreda osnovne skole u Vraćevšnici i oprobao sreću, kako je sam govorio, u mnogim zanatima. Prvu zbirku poezije objavio je 1959. godine, da bi tokom života obelodanio više od stotinu knjiga poezije, proze, antologija, slikovnica.

Brojne njegove pesme uključene su u čitanke, antologije, školske lektire.

2020 - Preminuo je Kšištof Penderecki, poljski kompozitor i dirigent. Najznačajniji je predstavnik modernizma i avangarde u poljskoj muzici, uz Vitolda Lutoslavskog. Bio je osobeni inovator novih perspektiva u muzici. Dela: "Simfonija br. 3", "Tužbalica žrtvama Hirošime", "Pasija po Luki", "Poljski rekvijem".

(Tanjug)